Nazwisko Ruđera Josipa Boškovicia jest dziś mniej znane historykom nauki, gdyż był jezuitą w czasach oświecenia, a przecież to on jako pierwszy odkrył brak atmosfery na Księżycu i stworzył podstawy dla teorii atomowej.
W Republice Raguzy, czyli dzisiejszym Dubrowniku, 18 maja 1711 r. przyszedł na świat o. Bošković. W tamtym czasie ta prężna niegdyś republika kupiecka była zaledwie cieniem swojej dawnej potęgi. By zachować szczątki niezależności,lawirowała między Wenecją a Imperium Osmańskim. Tragedii Raguzy dopełniły klęski żywiołowe, niszczycielskie okazało się trzęsienie ziemi z 1667 r., które spustoszyło miejską zabudowę, a którego skutki były widoczne jeszcze w czasach, gdy rodził się o. Bošković.
Geniusz w sutannie
Ruđer Josip Bošković w wieku 15 lat, po skończeniu szkoły elementarnej, wstąpił do Towarzystwa Jezusowego. Po ukończeniu nowicjatu, który spędził w Rzymie, studiował matematykę i fizykę w Collegium Romanum. Czynił tak szybkie postępy w nauce, że w wieku 29 lat został mianowany profesorem matematyki w kolegium. Szczególnie zwracała uwagę jego znajomość najnowszych osiągnięć nauki i umiejętność demonstracji wyników badań, nabyta dzięki studiom nad dziełami starożytnych geometrów greckich. Kilka lat przed tą nominacją zasłynął dzięki rozwiązaniu problemu znalezienia równika Słońca i określenia okresu jego obrotu przez obserwację plam na jego powierzchni.
Mimo uciążliwych obowiązków profesora Bošković znajdował czas na badania we wszystkich dziedzinach nauk fizycznych; opublikował także bardzo dużą liczbę rozpraw, niektóre o znacznej objętości, na różnorodne tematy, takie jak: tranzyt Merkurego, zorza polarna, kształt Ziemi, obserwacje gwiazd stałych, nierówności w grawitacji ziemskiej, zastosowanie matematyki w teorii teleskopu, granice pewności w obserwacjach astronomicznych, bryła największego przyciągania, cykloida, krzywa logistyczna, teoria komet, pływy, prawo ciągłości, mikrometr podwójnego załamania czy różne problemy trygonometrii. W 1742 r. papież Benedykt XIV konsultował się z nim w sprawie najlepszego sposobu zabezpieczenia stabilności kopuły Bazyliki św. Piotra w Rzymie, w której odkryto pęknięcie. Jego sugestia została zaaprobowana. W 1744 r. przyjął święcenia kapłańskie. Wkrótce chciał się zaangażować w wyprawę portugalską mającą na celu zbadanie Brazylii i pomiar stopnia południka, ustąpił jednak prośbie papieża, by pozostać we Włoszech i prowadzić tam podobne badania. W związku z tym wspólnie z angielskim jezuitą Christopherem Maire zmierzył łuk dwóch stopni między Rzymem a Rimini. Operacje rozpoczęto pod koniec 1750 r. i zakończono po ok. dwóch latach. W 1755 r. opublikowano ich wspólną relację z tych badań. W 1758 r. Bošković wydał swoje słynne dzieło Theory of Natural Philosophy (Teoria filozofii przyrody), zawierające jego teorię atomową sprowadzającą strukturę wszechświata do jednego zagadnienia – struktury atomowej. Dzieło to wywarło ogromne wrażenie w Anglii i całym świecie naukowym, przyspieszając rozwój fizyki atomowej. Uznawali je tacy uczeni, jak Michael Faraday, James Clerk Maxwell, Dmitrij Mendelejew czy Lord Kelvin.
Poeta i dyplomata
W związku z podejrzeniem rządu brytyjskiego, że w porcie Ragusa przygotowano okręty wojenne do służby Francji i w ten sposób naruszono neutralność Ragusy, Bošković został w 1760 r. wybrany do zorganizowania ambasady w Londynie. Z misji tej wywiązał się pomyślnie. Podczas pobytu w Anglii został mianowany członkiem Towarzystwa Królewskiego. Wkrótce potem złożył temu towarzystwu swój łaciński poemat zatytułowany De solis ac lunae defectibus (Wady niedzieli i poniedziałku). W pięciu tysiącach wierszy, napisanych głównie podczas konnych przejażdżek po wsi, a ilustrowanych obszernymi notatkami, zawarł kompendium astronomii. Ale dziełko nie zyskało poklasku. Z Anglii Bošković udał się do Turcji, zły stan zdrowia jednak zmusił go wkrótce do powrotu do Włoch. W 1764 r. został powołany na katedrę matematyki na uniwersytecie w Pawii i stanowisko to piastował wraz z kierownictwem obserwatorium w Brerze przez 6 lat. Z zaproszenia Royal Society of London na wyprawę do Kalifornii w celu obserwacji tranzytu Wenus w 1769 r. nie skorzystał z powodu wypędzenia jezuitów z posiadłości hiszpańskich.
Melancholik w Mediolanie
Ojciec Bošković nie miał łatwego charakteru, co prowokowało jego rywali i przysporzyło mu wielu wrogów, tak że często zmieniał miejsca pobytu. Około 1770 r. przeniósł się do Mediolanu, gdzie nauczał, pełniąc nadal funkcję dyrektora obserwatorium w Brerze. Pozbawiony stanowiska przez intrygi współpracowników miał już udać się na emeryturę do rodzinnego miejsca, gdy w 1773 r. dotarła do niego wieść o zniesieniu jego zakonu we Włoszech. Niepewność co do przyszłości skłoniła go do przyjęcia zaproszenia króla Francji do Paryża, gdzie został mianowany dyrektorem optyki w powołanym dla niego urzędzie morskim, z pensją w wysokości 8 tys. liwrów. Pozostał tam 10 lat, poświęcając się zajęciom naukowym. Opublikował m.in. rozwiązanie problemu wyznaczenia orbity komety na podstawie trzech obserwacji oraz wspomnienia na temat teleskopów mikrometrycznych i achromatycznych. Oprócz wspomnianych już dzieł Bošković opublikował Elementa universae matheseos (Matematyczne elementy wszechświata, 1754) oraz Giornale di un viaggio da Costantinepoli in Polonia (Dziennik z podróży z Konstantynopola do Polski). W 1783 r. powrócił do Włoch i spędził 2 lata w Bassano, gdzie zajął się publikacją swojej Opera pertinentia ad opticam et astronomiam (Prace z zakresu optyki i astronomii), która ukazała się w 1785 r. w pięciu tomach. Po kilkumiesięcznej wizycie w klasztorze w Vallombrosa udał się do Mediolanu i podjął prace literackie. Podupadał jednak na zdrowiu i zmarł jako melancholik w Mediolanie 13 lutego 1787 r.
