Obradujący w 1767 r. tzw. sejm repninowski narzucił Polsce, pod osłoną korpusu rosyjskiego, „prawa kardynalne”. Sytuacja, w której obce państwo otwarcie wymusza wprowadzenie korzystnych dla siebie ustaw, doprowadziła do gwałtownego wystąpienia szlachty przeciwko królowi i jego protektorom z Petersburga.
Zawiązana w lutym 1768 r. w Barze na Podolu konfederacja stanowiła ważny krok na drodze do wybudzenia się narodu polskiego z dotychczasowego letargu. Nie była jednak – wbrew obiegowym opiniom – pierwszym polskim powstaniem narodowym. Na to miano zasługuje zryw antyszwedzki z lat 1655-56, względnie konfederacja dzikowska z 1734 r., skierowana przeciwko Moskalom i Sasom. Niemniej jednak konfederacja barska była pierwszym zrywem Polaków o tak wyraźnym rysie religijnym i narodowym.
Za wiarę i wolność
Celem konfederatów barskich było: zrzucenie jarzma rosyjskiego, detronizacja Stanisława Augusta Poniatowskiego, zniesienie „praw kardynalnych”, przywilejów dla innowierców i obrona wiary katolickiej. Dlatego też konfederacja spotkała się z dużym poparciem ze strony duchowieństwa. Hasłem powstańców stały się słowa porwanego przez Rosjan i wywiezionego do Kaługi biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka: „za wiarę i wolność”. Inicjatorami wystąpienia zbrojnego byli m.in.: bp Adam Krasiński, Joachim Potocki, Jerzy Mniszech i Józef Pułaski z synem Kazimierzem. Udział w walkach wzięła nie tylko szlachta, ale też duża liczba mieszczan, a nawet chłopów.
Masowość konfederacji zagroziła władzy zdrajców i rosyjskiego ambasadora, który na ziemiach polskich czuł się niczym „pan i władca”. Niestety, Polakom, którzy odwykli od wojaczki, brakowało karności i doświadczenia. Także ich uzbrojenie pozostawiało wiele do życzenia, dlatego walki z Moskalami przybrały charakter podjazdowy. Mimo pewnych sukcesów, z biegiem czasu, konfederaci byli spychani coraz bardziej na zachód. Do końca 1771 r. rozbito większość ich oddziałów, a w 1772 r. broniła się w zasadzie już jedynie twierdza jasnogórska w Częstochowie.
Moskale „pukają” do bram
Pełna treść tego artykułu
w wersji drukowanej
lub w e-wydaniu.
