Pięćset lat temu na posadzce łaskiej kolegiaty wysypano proch, nadając mu kształt krzyża, na którym prymas Jan Łaski napisał alfabet łaciński i grecki, zaznaczając, że te kultury oraz to wszystko, co one ze sobą przyniosły, dopełniło się w znaku krzyża i w chrześcijaństwie – powiedział kard. Grzegorz Ryś.
Źródła archeologiczne wskazują, że dzieje Łasku sięgają czasów początku państwowości polskiej. Zdaniem naukowców, pierwsza osada powstała w dolinie rzeki Grabi na Wysoczyźnie Łaskiej już w XI wieku, kiedy nastąpił urbanistyczny rozwój traktów handlowych. Świadczą o tym do dziś m.in. nazwy wychodzących z miasta ulic oraz tzw. łaski skarb, który stanowi ok. 2 tys. monet z X i XI wieku, odkryty na rubieżach miasta w kierunku Pabianic. Położenie osady wskazuje, że tutejsza ziemia sprzyjała rozwojowi rolnictwa, ogrodnictwa oraz rzemiosła. Najstarsze spisane wzmianki o Łasku pochodzą z 1356 r. i dotyczą fundacji świątyni, choć parafia była erygowana wcześniej przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława Bogorię Skotnickiego. Do obecnych czasów nie wiadomo, kto był pierwszym właścicielem wsi, wiadomo natomiast, że w XIV wieku została ona nabyta przez rycerski ród Krowickich herbu Korab. Pierwszym znanym właścicielem był Michał z Krowicy k. Opatówka, który przekazał miejscowość swojemu synowi Wojciechowi, kasztelanowi lędzkiemu i protoplaście łaskiej gałęzi rodziny Krowickich. W latach późniejszych wieś przeszła w ręce Jana Krowickiego, chorążego sieradzkiego, który postanowił podnieść znaczenie miejscowości i starał się o uzyskanie dla Łasku praw miejskich. Jednakże dopiero jego wnuk – również Jan – za udział i zasługi Korabitów w wojnie z Krzyżakami otrzymał w 1422 r. od króla Władysława Jagiełły akt lokacyjny, na mocy którego Łask stał się miastem na prawie średzkim.
„Legat urodzony”
Jan Łaski Starszy urodził się w 1456 r. w Łasku i był synem Andrzeja i Barbary z Rembieszowa. Był intelektualistą i samodzielnym myślicielem, który prawdopodobnie nie ukończył żadnych studiów na istniejących wówczas uczelniach zarówno w Polsce, jak i za granicą. W wieku siedemnastu lat przyjął niższe święcenia kapłańskie. O jego wyjątkowości świadczy fakt powierzenia mu ważnych funkcji oraz godności państwowych i kościelnych – był m.in.: kanclerzem gnieźnieńskim, dziekanem Włocławka, sekretarzem królewskim, reprezentantem kraju podczas misji zagranicznych, doradcą króla Aleksandra Jagiellończyka, kanclerzem wielkim koronnym, arcybiskupem gnieźnieńskim, prymasem Polski i ojcem soboru laterańskiego. Jan z Łasku sprawował owocną, choć nie bezbłędną, służbę dla Polski, dzięki czemu zasłużył na tytuł jednego z największych mężów stanu w dziejach ojczyzny. Przyczynił się do uporządkowania aktów prawnych w królestwie i stworzenia konstytucji Nihil novi, która zdemokratyzowała funkcjonowanie szlachty w Królestwie Polskim. Będąc arcybiskupem gnieźnieńskim, zwoływał liczne synody w celu rozwoju życia duszpasterskiego wiernych. Z jego inicjatywy spisano księgę uposażeń i dobrodziejstw Liber beneficiorum. Na soborze laterańskim wyprosił u papieża tytuł „legata urodzonego” (legatus natus), który od jego czasu zaczął przysługiwać następcom na urzędzie prymasowskim. To za czasów Łaskiego, czyli w wieku XVI, jego rodzinne miasto zyskało m.in. murowany kościół w stylu późnogotyckim pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i świętych Michała Archanioła, Jana Chrzciciela, Anny i Doroty, który prymas Łaski osobiście konsekrował. Przy świątyni erygował kapitułę, dzięki czemu kościół został wyniesiony do godności kolegiaty. Jednym z najcenniejszych darów przechowywanych w świątyni jest alabastrowa płaskorzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem. Innym godnym zauważania znakiem religijności ludu oddającego cześć Bogu jest krucyfiks z przełomu XVIII i XIX wieku, który był świadkiem wielu ważnych wydarzeń. W Roku Jubileuszu 2025 krzyż ten towarzyszy wszystkim, którzy nawiedzają łódzką katedrę.
Prymas Jan Łaski w historii zapisał się również jako mecenas kultury i sztuki, co tłumaczy tak szczodre wyposażenie łaskiej świątyni. Był także wielkim propagatorem stylu odrodzenia. Bardzo mu zależało na dobrym wykształceniu młodego pokolenia Polaków, dlatego wielu z nich wysyłał na uczelnie poza granicami kraju. Dbał również o biednych, ubogich i chorych, czego wyrazem była budowa kościoła i szpitala w Skierniewicach. Za czasów jego biskupiej posługi wybudowano i erygowano wiele świątyń też została ujednolicona liturgia.
Najcenniejszy skarb Łasku
Niepowtarzalna – to słowo, które oddaje wszystko, co możemy powiedzieć o płaskorzeźbie Matki Bożej Łaskiej, nazywanej najcenniejszym skarbem Łasku. Wymownego opisu dzieła dokonał w 1919 r. ks. Grzegorz Augustyniak w słowach: „Obraz Najświętszej Maryi Panny przedstawiony jest w medalu prawie okrągłym, mającym średnicę 16,5 cali. Wyrzeźbiony jest artystycznie z białego marmuru. Najświętsza Maryja Panna siedzi na mało widocznym taboreciku – obok Niej, z prawej strony, stoi na Jej kolanie Dzieciątko Jezus, Najświętsza Maryja Panna lewą ręką podtrzymuje nóżki Pana Jezusa, głowę swą nachyliła do Niego, jakby prosiła o miłosierdzie dla ludzi. Pan Jezus prawą rączką, podtrzymywaną przez Najświętszą Maryję Pannę, błogosławi, a lewą przytula do piersi gołąbka przedstawiającego niewinną duszę, szukającą schronienia w Sercu Jego przed zepsuciem świata i napaścią szatana”. O wyjątkowości miejsca i cudowności wizerunku Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus świadczą liczne świadectwa modlących się tu wiernych. – Matka Boża z Dzieciątkiem jest szczególnym skarbem i darem otaczanym kultem, który od 1515 r. znajduje się w łaskiej kolegiacie – powiedział ks. Zenon Miksa, proboszcz i prepozyt kolegiaty. – Nasza świątynia jest piękna, ale piękniejsze od niej są ludzkie dusze, które w tym miejscu gromadzą się na modlitwie i uwielbieniu Boga – podkreślił ks. Miksa.
