Choć żył w zamierzchłej przeszłości, to nadal jest jednym najpopularniejszych świętych, o czym możemy się przekonać choćby po ogromnej liczbie kościołów jemu poświęconych. Przyjrzyjmy się zatem najbardziej intrygującym sanktuariom św. Mikołaja.
Ludzie niewierzący lub przedstawiciele innych niż chrześcijańska religii wiedzą o św. Mikołaju, a czasami i „wierzą” w św. Mikołaja, który obowiązkowo przynosi prezenty.
Prawda jest taka, że Mikołaj z Myry żył w wiekach III/IV po Chrystusie. „Wstąpiwszy do zakonu, pobożnością, łagodnością i miłym charakterem, zjednał sobie przyjaźń i poważanie braci. Ze szczodrobliwością niewyczerpaną rozdawał jałmużny, dobra odziedziczone po rodzicach. Wybrany później na arcybiskupa miasta Myre w Licyi, tutaj dokonał świątobliwego żywota, obdarzonego w wysokim stopniu darem czynienia cudów” – napisała o nim dziewiętnastowieczna Encyklopedia Orgelbranda.
Kościół św. Mikołaja w Myrze
W Myrze, mieście, które obecnie nosi nazwę Demre w Turcji, stoi kościół św. Mikołaja, który powstał w pierwszych latach VI wieku. Miał zostać wybudowany w miejscu dawnego kompleksu świątynnego, w którym urzędował ówczesny arcybiskup Myry, czyli św. Mikołaj. Jak napisano w Encyklopedii Orgelbranda: „Cześć tego świętego szczególniej była upowszechnioną na Wschodzie, skąd od Greków przeszła do Rossyi”. Właśnie car Rosji Mikołaj I polecił w wieku XIX wyremontować świątynię.
Kościół św. Mikołaja w Głogowie
Początki kościoła pw. św. Mikołaja w Głogowie sięgają lat 30. i 40. XIII wieku. Po lokacji miasta w 1253 r. świątynia stała się kościołem parafialnym. Kościół powstał jako późnoromańska, trójnawowa bazylika na planie podłużnym, ale po wielkim pożarze miasta w 1291 r. odbudowano go w stylu gotyckim. Kolejne lata nie oszczędzały świątyni, którą dalej trawiły pożary w wiekach XV, XVII, XVIII czy XIX, kiedy to np. w 1812 r. splądrowały ją wojska napoleońskie. W kolejnych latach, również po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., odbudowywano kościół, który znów ucierpiał podczas II wojny światowej w 1945 r. Dziś można zobaczyć jego ruiny.
Gdy w 2008 r., podczas prac zabezpieczających, odkryto sarkofag z XVII wieku, gruchnęła wiadomość, że w ruinach można znaleźć nie tylko szkielety chowanych w podziemiach ludzi, ale również skarby. „Konieczne było nawet pilnowanie ruin przez firmę ochroniarską. Obiekt miała też pod swoją pieczą policja, a i tak zdarzały się przypadki forsowania ogrodzenia” – napisała dziennikarka Grażyna Szyszka.
Bazylika św. Mikołaja w Gdańsku
Romański kościół pw. św. Mikołaja został wybudowany najprawdopodobniej pod koniec XII wieku. W 1227 r. pomorski książę Świętopełk przekazał go zakonowi ojców dominikanów, których sprowadził św. Jacek z Krakowa.
W przedwojennym Przewodniku po Wolnym Mieście Gdańsku i okolicy Kazimierza Galewskiego z 1921 r. można przeczytać, że „Kościół św. Mikołaja i klasztor Dominikanów, to najpiękniejszy kościół katolicki w Gdańsku. Początkowo mały kościółek, był osobliwie przez rybaków i żeglarzy chętnie odwiedzany...”. „Pierwszym przeorem był błogosławiony Benedykt, którego ciało, chowane w murze przy wielkim ołtarzu, podczas walk religijnych innowiercy wrzucili w Motławę”.
Gdy w 1945 r. w mieście trwały walki, została zniszczona spora część historycznej zabudowy miasta, dewastowanej również po zajęciu Gdańska przez czerwonoarmiejców. Ocalał jedynie kościół św. Mikołaja. Są dwie hipotezy, dlaczego Sowieci nie zniszczyli świątyni. Pierwsza mówi o tym, że powstrzymał ich kult św. Mikołaja w Rosji, a druga – że zostali przekupieni winem z kościelnej piwniczki.
Kościół św. Mikołaja w Krakowie
„Przedłużeniem ul. Mikołajskiej od strony Plant jest ul. Kopernika, gdzie znajduje się kościół pod wezwaniem św. Mikołaja, który pierwotnie należał do OO. Benedyktynów w Tyńcu. Zniszczony w czasie wojen szwedzkich, został przebudowany w stylu barokowym” – można przeczytać w przewodniku Kraków i okolice z 1924 r. Owo zniszczenie nastąpiło w 1656 r. Szwedzi spalili kościół i zburzyli mury świątyni, by w ten sposób uniemożliwić oblegającym okupowane miasto prowadzenie stąd ostrzału artyleryjskiego.
To właśnie w tym kościele 3 kwietnia 1884 r. została ochrzczona Emilia Kaczorowska, która w 1920 r. urodzi Karola, a ów Karol 16 października 1978 r. zostanie papieżem Janem Pawłem II.
Jak podają Mieczysław Czuma i Leszek Mazan, autorzy książki Austriackie gadanie czyli encyklopedia galicyjska, w tym samym kościele 10 listopada 1910 r. wziął ślub przyszły szef bolszewickiej czerezwyczajki Feliks Dzierżyński z Zofią Muszkat.
Kościół św. Mikołaja w Tallinnie
Początki tej świątyni sięgają lat 30. XIII wieku. Świątynia powstała dzięki fundacji kupców westfalskich, przybyłych do Tallinna z Gotlandii. W kaplicy św. Antoniego znajduje się wyjątkowe malowidło zatytułowane Taniec śmierci mistrza Bernta Notke z Lubeki.
Gdy w latach 20. XVI wieku do Estonii dotarła reformacja, rada parafialna postanowiła zalać roztopionym ołowiem zamki drzwi prowadzących do kościoła, aby w ten sposób uniemożliwić wzburzonym tłumom wtargnięcie do wnętrza świątyni.
