Katedra rzymskokatolicka w Przemyślu z zachowanymi w jej podziemiach pozostałościami budowli sakralnych i pomników jest niezwykle sugestywnym świadkiem wielowiekowych dziejów chrześcijaństwa zachodniego na wschodnich rubieżach Polski.
W prawdzie diecezja w obecnym kształcie powstała niedługo przed 1340 r., lecz jej korzenie sięgają przełomu X i XI stulecia. Materialnym tego śladem są relikty kościoła grodowego – rotundy na wzgórzu zamkowym w Przemyślu, wzniesionego między 1018 a 1025 r. przez Bolesława Chrobrego na ówczesnym terytorium plemiennym Lędzian – Lachów (podobne kościoły władca ten wzniósł także w innych ważniejszych ośrodkach grodowych Polski). Kościół – rotunda ze wzgórza zamkowego w Przemyślu nawiązuje swoją formą do znanych rotund wczesnopiastowskich z terenu Polski centralnej (m.in.: w Gnieźnie, Gieczu, Ostrowie Lednickim, Wiślicy, Krakowie). Już w okresie rządów Bolesława Chrobrego (zm. 1025) miała powstać diecezja rzymskokatolicka z siedzibą w Przemyślu, należąca do metropolii z siedzibą w Sandomierzu. Diecezję miał reaktywować król Bolesław Śmiały ok. 1071 r. Jej likwidacja miała miejsce po 1092 r., niedługo po opanowaniu Przemyśla przez prawosławnych książąt kijowskich.
Tajemnica podziemi
Podziemia katedry przemyskiej kryją pozostałości drugiego kamiennego kościoła – rotundy, którego budowę datuje się na przełom XII i XIII wieku. Pierwsza pisana informacja o nim zachowała się w niedatowanym dokumencie księcia halickiego Lwa (1264 – 1301), gdzie czytamy, że był on zbudowany z kamienia i nosił wezwanie św. Mikołaja. Z kolei dokument starosty generalnego ruskiego Ottona Pileckiego z 1363 r. podaje, że nosił on wezwanie św. Mikołaja i był posadowiony na stopie wzgórza zamku przemyskiego. W tamtym czasie istniała już diecezja przemyska obrządku łacińskiego ze stolicą w Przemyślu, utworzona przed 1340 r., w okresie rządów ostatniego księcia halicko-włodzimierskiego Bolesława Jerzego II Trojdenowicza (po 1323-40). Pierwszym znanym z imienia pasterzem przemyskim był biskup Iwon (Yvanus) zmarły ok. 1351 r. W okresie jego rządów erygowanych zostało w diecezji kilkanaście nowych parafii, w tym w większej liczbie w okolicach Krosna i Łańcuta. Jego następcą został w 1353 r. Mikołaj (1353 – ok. 1375), przeor dominikańskiego klasztoru w Sandomierzu. W okresie jego pasterzowania pomnożona została wydatnie liczba parafii. Zapewne wówczas też założone zostały konwenty dominikanów w Łańcucie i Przemyślu, włączone w 1378 r. przez papieża Grzegorza XI (1370-78) do dominikańskiego wikariatu generalnego Stowarzyszenia Braci Pielgrzymujących dla Chrystusa.
Pełna treść tego artykułu
w wersji drukowanej
lub w e-wydaniu.
