Czterysta lat temu przy jasnogórskim klasztorze powstało pierwsze Bractwo Świętego Anioła Stróża. Szybko się okazało, że bractwo to zmieniło duchowe oblicze ówczesnej Polski.
Założenie bractwa związane jest z bullą In supremo apostolicae dignitatis culmine, promulgowaną 30 sierpnia 1624 r. przez papieża Urbana VIII. Zawarte w niej zostało zezwolenie na zakładanie przy paulińskich kościołach wspólnot Bractwa Świętego Anioła Stróża. Papież odpowiedział w ten sposób na prośbę skierowaną do niego przez generała paulinów o. Jana Zaicza, który motywował ją istniejącym nabożeństwem wiernych do świętych Aniołów Stróżów. Jako pierwsze erygowane zostało w 1625 r. bractwo na Jasnej Górze. Drugim z kolei było bractwo założone w roku następnym na krakowskiej Skałce. Z czasem powstały kolejne takie wspólnoty w licznych duszpasterskich ośrodkach zakonu, np. w Mochowie k. Głogówka, w Brdowie na Kujawach, w Pińczowie, w Warszawie czy też w Starej Wsi k. Brzozowa i in. Bractwa funkcjonowały również poza Polską, na pewno w szwabskiej prowincji zakonu. Na prośbę króla polskiego Zygmunta III Wazy (król między 1625 a 1628 r. wpisał się własnoręcznie na Jasnej Górze do księgi bractwa, podobnie uczynili później członkowie jego rodziny, a wśród nich jego następcy tronu w Rzeczypospolitej – Władysław oraz Jan Kazimierz) ten sam papież poprzez breve Pastoris aeterni z 8 października 1626 r. rozszerzył możliwość zakładania bractw, za zgodą ordynariusza miejsca i rektora kościoła, również na inne, niepaulińskie kościoły. W erygowaniu wspólnot brackich pomogło również zalecenie synodu prowincjonalnego gnieźnieńskiego w 1628 r. Do paulinów napływało wiele próśb z terenu całej Polski o erygowanie bractw, które cieszyły się wielką popularnością, również wśród duchowieństwa popieranego przez szlacheckich patronów. W latach 1628-40, o czym zaświadcza pauliński duszpasterz i teolog żyjący w tamtym czasie, również posługujący bractwu na Jasnej Górze – o. Andrzej Gołdonowski, ponad 120 kościołów erygowało Bractwo Świętego Anioła Stróża.
Dobrodziejstwa i powinności
Do bractwa mógł zostać przyjęty każdy wierny, mężczyźni i kobiety, ze wszystkich stanów i w różnym wieku. Nowych członków przyjmował do społeczności brackiej ojciec duchowy bractwa. Nowi członkowie osobiście wpisywali się do księgi brackiej lub byli tam wpisywani przez przyjmującego. Przechowywane w paulińskich archiwach księgi zawierają tysiące wpisów sięgających samych początków istnienia bractw i świadczą o popularności kultu świętych aniołów oraz samych bractw na ziemiach polskich. Podstawowy cel istnienia Bractwa Świętego Anioła Stróża został wyrażony w dokumencie erygującym, a była nim wdzięczność połączona z szacunkiem i zaufaniem do świętych aniołów za doświadczaną opiekę. W dokumencie jest także mowa o innym motywie, ważnym szczególnie dla Zakonu Paulinów, a było nim przekonanie, że św. Paweł I Pustelnik, patriarcha zakonu, doświadczał od aniołów wiele dobrodziejstw i opieki w czasie swojego długiego pobytu na pustyni. A zatem obowiązkiem członków bractw był praktykowany indywidualnie i wspólnotowo kult świętych Aniołów Stróżów. Powinności członków bractwa było jednak więcej. O ich zakresie dowiadujemy się z dokumentacji archiwalnej znajdującej się w klasztorze jasnogórskim, gdzie m.in. znajdujemy opis ceremonii przyjęcia nowych braci. Przyjmujący pouczał wówczas o powinnościach brackich, a te przedstawiały się następująco: „1. przy wpisaniu spowiadać się i komunikować; 2. comiesięczna niedziela spowiadać się i komunikować; 3. na każdy dzień trzy pacierze, troje Zdrowaś Maryja, jedno Wierzę w Boga mówić; 4. w święta świętych apostołów Filipa i Jakuba, św. Stanisława, św. Jana Chrzciciela, św.św. Piotra i Pawła, św. Michała, Świętych Aniołów Stróżów, Wszystkich Świętych, w Boże Narodzenie, Najświętszej Panny Gromnicznej, kto się spowiada, zupełnego dostępuje odpustu. Czarta przeklętego nie wspominać. Ubogich według możności jałmużną opatrywać, chorych nawiedzać, umarłe grześć albo pacierz za nich mówić, pielgrzymujących i podróżnych w dom przyjmować. To jednak bractwo i jego powinności nie obowiązują pod grzechem śmiertelnym, lecz którzy je pełnią, zupełnego dostępują odpustu”. Nie wszyscy członkowie bractw byli w stanie spełniać wszystkie z zalecanych praktyk, gdyż nie mieli możliwości uczestniczyć we wspólnotach brackich, które działały tylko przy niektórych kościołach. Praktykowali wówczas to, co możliwe, żyjąc we własnych domach, środowiskach i parafiach. Wszyscy jednak mogli czerpać z licznych duchowych dobrodziejstw Kościoła, a wśród nich z bardzo popularnych wśród wiernych, nadawanych przez Stolicę Apostolską, odpustów.
W przyszłość
Wspólnoty brackie miały swoje struktury, swoje stroje, chorągwie noszone w czasie uroczystych procesji, swoje modlitewniki zawierające specjalne modlitwy, jak np. Koronka anielska i Litania do świętych aniołów. W kościołach bractwa miały swoje ołtarze lub kaplice brackie. Na Jasnej Górze była to drewniana kaplica przylegająca do południowej nawy kościoła pielgrzymkowego (dzisiejszej bazyliki). W XVIII wieku z fundacji Jabłonowskich stanęła w tym miejscu piękna murowana kaplica istniejąca do dnia dzisiejszego.
Wspólnoty Bractw Świętego Anioła Stróża w ciągu wieków przechodziły różne koleje losu aż do całkowitego wygaśnięcia. W 2003 r. z inicjatywy o. prof. Andrzeja Napiórkowskiego, dekretem generała Zakonu Paulinów o. Izydora Matuszewskiego, przy kościele paulińskim w Krakowie na Skałce wznowiono istnienie wspólnoty jako Bractwa Świętych Aniołów Stróżów. Fakt ten otworzył możliwość zakładania kolejnych wspólnot brackich zarówno przy naszych kościołach, jak i poza nimi.
